Architektura i zabytki

Zabytki

Zgodnie z wykazem zabytków sporządzonym przez WKZ w Rzeszowie na terenie gminy Gawłuszowice znajduje się ok. 50 zabytków architektury, które są objęte ochroną konserwatorską. 

Najcenniejszym zabytkiem w gminie jest kościół parafialny p. w. św. Wojciecha w Gawłuszowicach zaliczany do najciekawszych zabytków architektury drewnianej w województwie podkarpackim. Kościół powstał w 1677 r. jest kryty gontem, posiada soboty, w XIX wieku dobudowano wieżę i kruchtę, w 1924 r. wykonano polichromię.

Innym cennym zabytkiem architektury w gminie jest zespół dworski w Woli Zdakowskiej obejmujący: murowany dwór, zabudowania gospodarcze (obora, spichlerz, wozownia) z XIX w. Zespół ten przez wiele lat był użytkowany i dewastowany przez GS. Dwór jest własnością prywatną i wymaga gruntownego remontu.

 

 

Miejsca pamięci narodowej

Okolice Gawłuszowic były miejscem wydarzeń historycznych. W Woli Zdakowskiej znajduje się kamienny krzyż z 1791 r., ku czci poległym powstańcom kościuszkowskim w 1789 r. Powstanie chłopskie w 1846 r. objęło teren Zdakowa, Rożniat i Nizin. Z plebani w Gawłuszowicach wyszedł oddział majora Edwarda Dunajewskiego na pomoc powstańcom w 1863 r.

W gminie i okolicy znajduje się miejsce martyrologii narodu polskiego. W Krzemienicy znajduje się pomnik ku czci pomordowanych 12 mieszkańców w czasie pacyfikacji w 1943 r. W Ostrówku w szkole znajduje się tablica pamiątkowa ku czci rozstrzelanych.

 

 

 

Zabytkowe parki i cmentarze

Na terenie Gminy Gawłuszowice w Woli Zdakowskiej znajduje się park podworski (zdewastowany) ochroną objęty jest starodrzew (dęby, jesiony, klony).

Przy zespole kościelnym w Gawłuszowicach i na cmentarzu w Kliszowie również znajdują się cenne okazy starodrzewia objętego ochroną jako pomniki przyrody. Teren parku podworskiego i przykościelnego jest objęty pełną ochroną konserwatorską.

 

 

Relikty archeologiczne

Zgodnie z wykazem Muzeum Okręgowego w Rzeszowie na terenie gminy Gawłuszowice występują stanowiska archeologiczne ze wszystkich okresów pradziejów i średniowiecza: w miejscowości Brzyście – 5 stanowisk, Kliszów – 5 stanowisk, Krzemienica – 8 stanowisk, Młodochów – 2 stanowiska, Wola Zdakowska – 4 stanowiska (łącznie – 24 stanowiska). Najciekawsze relikty archeologiczne znajdują się w Krzemienicy – Górki. Odkryto tu w 1880 r. cmentarzysko kultury Łużyckiej pochodzące z piątego okresu brązu. W 1954 r. ekipa Muzeum Archeologicznego z Krakowa wydobyła stamtąd kilkanaście urn ze spalonymi kośćmi oraz narzędzia z brązu.